چالش دلالی سازمان‌یافته در فولاد ایران؛ مجوزهای صوری و پیامدهای اقتصادی
صنعت فولاد ایران، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه صنعتی کشور، نقش محوری در تأمین مواد اولیه برای صدها صنعت پایین‌دستی از جمله خودروسازی، لوازم خانگی، ماشین‌آلات صنعتی و صنایع ساختمانی دارد. با این حال، در سال‌های اخیر روندی نگران‌کننده در بازار فولاد شکل گرفته که کارشناسان آن را «دلالی سازمان‌یافته» می‌نامند. در این مدل، برخی شرکت‌ها با سوءاستفاده از مجوزهای تولید صوری و بدون داشتن خط تولید واقعی، سهمیه مواد اولیه را از بورس کالا دریافت کرده و آن را با قیمت‌هایی چندبرابر نرخ واقعی در بازار آزاد به فروش می‌رسانند. این رفتار نه‌تنها باعث افزایش هزینه تولید و کاهش حاشیه سود کارخانه‌ها می‌شود، بلکه زنجیره تأمین فولاد را دچار اختلال می‌کند و اعتماد فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان واقعی را به بازار کاهش می‌دهد. کارشناسان معتقدند ادامه این روند می‌تواند اثرات بلندمدت بر بهره‌وری صنایع پایین‌دستی، صادرات و حتی جایگاه ایران در بازار جهانی فولاد داشته باشد، زیرا هزینه‌های غیرضروری و نوسانات قیمتی، برنامه‌ریزی تولید را مختل کرده و تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران را با چالش مواجه می‌کند.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!سهمیه‌های بورسی؛ طعمه‌ای برای واسطه‌ها
تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی، از خودروسازی و لوازم خانگی گرفته تا تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات، برای ادامه روند تولید و تأمین ورق‌های فولادی سرد، ورق گالوانیزه و ورق اسیدشویی، مجبور به خرید از بورس کالا هستند. با این حال، عرضه قطره‌چکانی و محدودیت سهمیه‌ها، اغلب موجب می‌شود تنها بخشی از نیاز واقعی تولیدکنندگان مستقیماً تأمین شود و مابقی نیاز آنها توسط واسطه‌ها یا خرید در بازار آزاد با قیمت‌های غیرمنصفانه تأمین شود.
در این شرایط، شرکت‌هایی که خط تولید واقعی ندارند، با دریافت مجوزهای صوری تولید، مواد اولیه را از بورس کالا دریافت و با قیمت‌هایی چند برابر نرخ واقعی بازار به تولیدکنندگان واقعی می‌فروشند. این فرآیند باعث افزایش هزینه تمام‌شده محصولات شده و توان رقابتی تولیدکنندگان را کاهش می‌دهد. به‌عبارت دیگر، تولیدکننده واقعی مجبور است منابع مالی بیشتری صرف تأمین مواد اولیه کند، در حالی که سود واقعی تولید کاهش می‌یابد. علاوه بر این، کمبود مواد اولیه، اختلال در برنامه‌ریزی تولید، تأخیر در تحویل محصولات و ناتوانی در پاسخ به سفارش‌های بازار را ایجاد می‌کند و در نهایت منجر به افزایش نارضایتی مشتریان و کاهش اعتماد به صنایع پایین‌دستی می‌شود. کارشناسان اقتصادی معتقدند، تداوم این روند می‌تواند هزینه‌های اقتصادی کشور را به‌طور مستقیم افزایش دهد، زیرا بخش زیادی از منابع مالی صرف سود واسطه‌ها و بازار غیررسمی می‌شود و نه برای توسعه واقعی تولید و افزایش ظرفیت داخلی.
دلالی سازمان‌یافته و پیامدهای آن بر بازار فولاد
وجود واسطه‌ها و فعالیت با مجوزهای صوری، موجب ایجاد یک بازار سیاه کنترل‌شده در حوزه فولاد شده است. این واسطه‌ها، با خرید ورق‌های سرد و گالوانیزه از بورس و فروش آنها در بازار آزاد با قیمت‌های غیرمنصفانه، عملاً قیمت‌ها را دستکاری کرده و تولیدکنندگان واقعی را تحت فشار قرار می‌دهند. افزایش مصنوعی قیمت‌ها در بازار آزاد نه‌تنها هزینه تولید را بالا می‌برد، بلکه برنامه‌ریزی تولید کارخانه‌ها را مختل می‌کند و بهره‌وری خطوط تولید را کاهش می‌دهد.
از سوی دیگر، این چرخه معیوب اثرات گسترده‌تری نیز بر اقتصاد کلان کشور دارد. افزایش هزینه تولید، کاهش توان رقابتی صنایع پایین‌دستی، کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری و ایجاد بازار غیررسمی و فسادزا، همگی نتیجه مستقیم فعالیت واسطه‌هاست. همچنین، این مشکل می‌تواند صادرات فولاد ایران را نیز تحت تأثیر قرار دهد؛ زیرا تولیدکنندگان واقعی برای رقابت در بازار جهانی مجبور به کاهش قیمت یا افزایش کیفیت هستند، اما افزایش مصنوعی هزینه مواد اولیه، قدرت رقابت آنها را به‌شدت کاهش می‌دهد. کارشناسان صنعت فولاد بر این باورند که مشکل اصلی، کمبود شفافیت و نظارت ناکافی بر بورس کالا و فرآیند تخصیص سهمیه‌ها است. این محدودیت عرضه و رقابت کنترل‌شده شرایطی ایجاد کرده که واسطه‌ها بتوانند سودهای چندبرابری کسب کرده و تولیدکنندگان واقعی را در تنگنا قرار دهند.
پیامدهای اقتصادی برای صنایع پایین‌دستی
صنایع پایین‌دستی مانند خودروسازی، لوازم خانگی، ماشین‌آلات صنعتی و تجهیزات ساختمانی، به دسترسی مستمر و قیمت منصفانه ورق‌های فولادی وابسته هستند. هرگونه نوسان یا کمبود در این مواد اولیه، می‌تواند منجر به توقف خطوط تولید، کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه تمام‌شده محصولات شود.
وقتی تولیدکننده واقعی ناچار به خرید مواد اولیه با قیمتی چند برابر بازار جهانی باشد، بخش زیادی از سود تولید صرف تأمین ورق و فولاد می‌شود و توان رقابتی خود را از دست می‌دهد. این مشکل نه‌تنها تأثیر مستقیم بر تولید داخلی دارد، بلکه زنجیره تأمین و صنایع پایین‌دستی مرتبط را نیز تحت فشار قرار می‌دهد. در نتیجه، بازار داخلی دچار بی‌ثباتی قیمتی می‌شود، ریسک سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد و اعتماد فعالان اقتصادی به عملکرد بازار کاهش پیدا می‌کند. تحلیلگران اقتصادی معتقدند که ادامه این روند می‌تواند تولیدکنندگان واقعی را مجبور به کاهش تولید یا توقف کامل فعالیت کند، که این موضوع پیامدهای بلندمدت برای اشتغال، صادرات و توسعه صنعتی کشور دارد.
راهکارها و توصیه‌ها برای جلوگیری از افت تولید فولاد
کارشناسان و فعالان صنعت فولاد، برای مقابله با دلالی سازمان‌یافته و کاهش فشار بر تولیدکنندگان واقعی، چند راهکار عملی و کاربردی ارائه داده‌اند:
1. شفاف‌سازی فرآیند تخصیص سهمیه‌ها
ایجاد سامانه‌های دقیق و دیجیتال برای نظارت بر تخصیص و مصرف سهمیه‌های بورسی می‌تواند مانع سوءاستفاده واسطه‌ها شود و سهمیه‌ها را تنها به تولیدکنندگان واقعی اختصاص دهد. این اقدام نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد به بورس کالا و فرآیند تخصیص را نیز تقویت می‌کند.
2. کنترل بازار آزاد و مقابله با دلالی
با وضع مقررات سخت‌گیرانه و نظارت مستمر، امکان فروش مواد اولیه بورسی در بازار آزاد کاهش می‌یابد و قیمت‌ها به سطح منطقی نزدیک می‌شوند. ایجاد مکانیسم‌های ردیابی و ثبت دیجیتال تراکنش‌ها نیز می‌تواند شفافیت بازار را افزایش دهد.
3. افزایش عرضه و کاهش محدودیت‌ها
توسعه ظرفیت تولید داخلی و عرضه بیشتر در بورس کالا، وابستگی تولیدکنندگان واقعی به واسطه‌ها را کاهش می‌دهد و امکان تأمین مداوم مواد اولیه را فراهم می‌کند. افزایش عرضه همچنین باعث کاهش نوسانات قیمتی و ثبات بیشتر در بازار فولاد می‌شود.
4. پایش و بررسی فعالیت تولیدکنندگان
نظارت بر عملکرد واقعی تولیدکنندگان و مصرف سهمیه‌ها باعث می‌شود مجوزها واقعی و مؤثر باشند و چرخه تولید بدون اختلال ادامه یابد. این امر همچنین مانع ایجاد بازار غیررسمی و فعالیت واسطه‌ها می‌شود و بهره‌وری صنایع پایین‌دستی را بهبود می‌بخشد.
نتیجه‌گیری
پدیده مجوزهای صوری و دلالی سازمان‌یافته، زنجیره تولید فولاد و صنایع پایین‌دستی ایران را با خطر جدی و بلندمدت مواجه کرده است. ادامه این روند نه‌تنها هزینه تولید را افزایش می‌دهد، بلکه توان رقابتی صنایع را کاهش داده و بازار داخلی و صادراتی فولاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اجرای راهکارهایی مانند شفاف‌سازی تخصیص سهمیه‌ها، افزایش عرضه، نظارت مستمر و مقابله با بازار غیررسمی می‌تواند ضمن حمایت از تولیدکنندگان واقعی، پایداری و توسعه صنعت فولاد ایران را تضمین کند. سایت آهن۶۶۶ همواره پیگیر اخبار، تحلیل‌ها و بررسی‌های بازار فولاد و آهن‌آلات است و تلاش دارد اطلاعات دقیق و تحلیلی برای فعالان بازار ارائه دهد تا تصمیم‌گیری‌های اقتصادی با کمترین ریسک و بیشترین بازده انجام شود.
