نقش ناوگان سایه در تداوم تجارت فولاد؛ وقتی تحریم‌ها کارایی خود را از دست می‌دهند

بازار جهانی فولاد در دهه اخیر وارد مرحله‌ای پیچیده و چندلایه شده است؛ مرحله‌ای که در آن دیگر نمی‌توان صرفاً با تکیه بر نمودارهای عرضه و تقاضا یا داده‌های تولید و مصرف، رفتار قیمت‌ها را پیش‌بینی کرد. تحریم‌های اقتصادی، رقابت‌های ژئوپلیتیک، جنگ‌های تجاری و محدودیت‌های لجستیکی اکنون به اندازه ظرفیت تولید و میزان تقاضا، در تعیین مسیر بازار فولاد نقش‌آفرینی می‌کنند. در چنین فضایی، مفهومی با عنوان «ناوگان سایه» به‌عنوان یکی از بازیگران پنهان اما اثرگذار تجارت جهانی مطرح شده؛ سازوکاری غیررسمی که به کشورها امکان می‌دهد علی‌رغم فشارهای سیاسی، حضور خود را در بازارهای کالایی حفظ کنند.

از نگاه تحلیلی آهن۶۶۶، ناوگان سایه نه‌تنها معادلات صادرات انرژی را تغییر داده، بلکه به‌تدریج به یکی از عوامل تأثیرگذار بر زنجیره تأمین فولاد، قیمت مواد اولیه و حتی رفتار بازارهای داخلی آهن‌آلات تبدیل شده است.

تحریم‌های اقتصادی؛ بستر شکل‌گیری ناوگان سایه در تجارت جهانی

ناوگان سایه چگونه متولد شد؟

با تشدید تحریم‌های اعمال‌شده از سوی آمریکا، اتحادیه اروپا و کشورهای گروه G7، به‌ویژه پس از سال ۲۰۲۲، دسترسی کشورهای تحریم‌شده به زیرساخت‌های رسمی تجارت جهانی به‌شدت محدود شد. این محدودیت‌ها شامل بیمه‌های بین‌المللی، ثبت مالکیت کشتی، خدمات بندری و سیستم‌های پرداخت بود؛ عواملی که عملاً صادرات رسمی کالاهای استراتژیک را پرهزینه یا غیرممکن می‌کرد.

در واکنش به این فشارها، شبکه‌ای از کشتی‌های قدیمی با ساختارهای مالکیتی پیچیده و غیرشفاف شکل گرفت که امروزه با عنوان ناوگان سایه شناخته می‌شود. این ناوگان به کشورها اجازه داد بدون عبور از کانال‌های رسمی، صادرات خود را ادامه دهند و از شوک کامل قطع درآمدهای ارزی جلوگیری کنند.

ابعاد و ظرفیت ناوگان سایه در سال ۲۰۲۵

بر اساس برآوردهای موجود، تا سال ۲۰۲۵ تعداد کشتی‌های فعال در ناوگان سایه به حدود ۹۷۸ فروند رسیده است؛ کشتی‌هایی که مجموع ظرفیت آن‌ها بالغ بر ۱۲۷ میلیون تن وزنی مرده برآورد می‌شود. هرچند تمرکز اولیه این ناوگان بر حمل نفت خام و فرآورده‌های انرژی بوده، اما الگوی عملیاتی آن محدود به انرژی نمانده و اکنون در حمل مواد خام صنعتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تعمیم الگوی ناوگان سایه به زنجیره فولاد

از نفت تا سنگ‌آهن و بیلت

الگوهایی مانند خاموش کردن سیستم‌های موقعیت‌یاب (AIS)، انتقال کشتی به کشتی در آب‌های آزاد، تغییر اسناد محموله در مسیر و ثبت مالکیت در شرکت‌های کاغذی مستقر در مناطق آزاد تجاری، به‌راحتی برای حمل کالاهای زنجیره فولاد نیز قابل استفاده هستند. به همین دلیل، در سال‌های اخیر شاهد انتقال سنگ‌آهن، گندله، قراضه، بیلت و اسلب از مسیرهایی بوده‌ایم که ردیابی رسمی آن‌ها بسیار دشوار است.

این موضوع نشان می‌دهد که تحریم‌ها الزاماً به معنای حذف عرضه از بازار جهانی نیستند؛ بلکه مسیر عرضه را پرریسک‌تر، غیرشفاف‌تر و پرهزینه‌تر می‌کنند. همین تغییر شکل عرضه است که نوسانات قیمتی را تشدید می‌کند.

اثر ناوگان سایه بر بازار آهن‌آلات

از دید کارشناسان آهن۶۶۶، فعالیت ناوگان سایه سه پیامد اصلی برای بازار فولاد دارد:

1. جلوگیری از شوک ناگهانی کمبود عرضه
2. افزایش هزینه‌های پنهان لجستیک و بیمه
3. رشد عدم‌قطعیت و رفتارهای هیجانی در بازار

این ترکیب، تحلیل بازار را دشوارتر و تصمیم‌گیری برای فعالان زنجیره آهن‌آلات را پیچیده‌تر کرده است.

مازاد ظرفیت فولاد چین؛ فشاری هم‌زمان بر قیمت‌های جهانی

بحران ساختاری در بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان

در سوی دیگر بازار، چین با چالشی عمیق و ساختاری مواجه است. برآوردها نشان می‌دهد که مازاد ظرفیت فولاد چین در سال ۲۰۲۵ به حدود ۵۰ میلیون تن رسیده و در سناریوهای بلندمدت، حتی امکان افزایش آن تا ۳۵۰ میلیون تن نیز وجود دارد. این حجم از مازاد ظرفیت، فشار دائمی بر قیمت‌های جهانی وارد می‌کند.

افت تقاضا و تغییر مسیر سیاست‌گذاری

کاهش سالانه ۵ تا ۷ میلیون تن از تقاضای فولاد چین، ریشه در عواملی همچون رکود بازار مسکن، کاهش پروژه‌های عمرانی و تمرکز دولت چین بر کاهش آلایندگی دارد. نتیجه این روند، کاهش سهم چین از تقاضای جهانی و تشدید رقابت در بازارهای صادراتی است؛ رقابتی که به زیان تولیدکنندگان با هزینه بالاتر تمام می‌شود.

واکنش بازار داخلی ایران؛ احتیاط پیش از تقاضا

نوسانات اخیر قیمت‌ها چه می‌گویند؟

بررسی بازار داخلی آهن‌آلات نشان می‌دهد که فعالان بازار پیش از شکل‌گیری تقاضای واقعی، در حال پیش‌خور کردن ریسک‌های آینده هستند. افزایش قیمت ورق سیاه ST37 و ST52 در بازه ۲۰۰ تا ۱۵۰۰ تومان، رشد ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ تومانی پروفیل و ثبات نسبی ورق‌های پوشش‌دار، همگی نشانه‌هایی از فضای تردید و احتیاط بازار است.

تحلیل رفتار بازار

این رفتار قیمتی بیش از آنکه نشانه رونق باشد، بازتابی از نااطمینانی سیاسی، ریسک‌های لجستیکی و انتظارات تورمی است؛ عواملی که بارها در تحلیل‌های تخصصی آهن۶۶۶ به‌عنوان محرک‌های اصلی نوسان بازار معرفی شده‌اند.

چشم‌انداز بازار؛ احتیاط ادامه‌دار تا پایان ۲۰۲۵

آینده قیمت مواد اولیه فولاد

بر اساس پیش‌بینی مؤسسات بین‌المللی، قیمت سنگ‌آهن تا پایان سال ۲۰۲۵ در محدوده ۱۰۰ دلار به ازای هر تن تثبیت می‌شود و در صورت تداوم مازاد عرضه، احتمال افت بیشتر نیز وجود دارد. افزایش عرضه از پروژه‌های جدید معدنی و نبود رشد محسوس در تقاضا، عوامل اصلی این سناریو هستند.

پیامدها برای فولاد ایران

برای تولیدکنندگان ایرانی، این شرایط دوگانه است؛ از یک سو کاهش تخفیف‌های تحریمی می‌تواند اندکی حاشیه سود را بهبود دهد، اما از سوی دیگر، رقابت شدید چین و هزینه‌های پنهان صادرات از مسیر ناوگان سایه سودآوری را محدود می‌کند.

ناوگان سایه ابزار بقا، نه راه‌حل نهایی

از نگاه تحلیلی آهن۶۶۶، ناوگان سایه را باید یک راهکار تاکتیکی کوتاه‌مدت برای عبور از فشار تحریم‌ها دانست، نه ستون اصلی آینده صنعت فولاد. آنچه می‌تواند جایگاه ایران را در بازار جهانی تقویت کند، چابکی تجاری، افزایش بهره‌وری، تمرکز بر بازارهای منطقه‌ای و شناخت دقیق روندهای قیمتی است.

بازار فولاد وارد عصری شده که در آن سیاست، تحریم و مازاد عرضه هم‌زمان بازی را تعریف می‌کنند؛ عصری که تنها بازیگران منعطف و تحلیل‌محور می‌توانند در آن دوام بیاورند.